Να περπατάς στα χνάρια της ιστορίας, παρέα μ’ αυτούς που την έγραψαν...
Κυριακή πρωί. Μια
ιστορική περιήγηση στον Άγιο Στέφανο, με πρωτοβουλία του αντιφασιστικού μετώπου
Διονύσου και του Συνδέσμου Φυλακισθέντων & Εξορισθέντων Αντιστασιακών περιόδου 1967-74. Εκεί που
σήμερα δεσπόζουν πολυτελείς οικίες στον οικισμό “Σεμέλη”, υπήρξε κάποτε το Στρατόπεδο
Πεζοναυτών του Διονύσου. Ακολούθησαν το Ξενοδοχείο "Πευκάκια" στη Δροσιά (εδώ κρατήθηκαν
οι αντιδικτατορικοί αξιωματικοί και πολιτικοί), καθώς και το Στρατόπεδο 651
ΑΒΥΠ Μπογιατίου. Οδοιπορικό στους τόπους φυλάκισης και βασανιστηρίων στο διάστημα της χούντας, αλλά και μετά την
πτώση της. 48 χρόνια μετά το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, οι μνήμες
ζωντάνεψαν απ’ τους επιζήσαντες των κολαστηρίων. Δακρυσμένοι και
κατά-συγκινημένοι, μοιράστηκαν τις μαρτυρίες τους και μας έδωσαν απλά μαθήματα
πατριωτισμού και ανθρωπιάς. Με την εξαιρετική καθοδήγηση του ιστορικού Τάσου
Σακελλαρόπουλου, πλοηγηθήκαμε στα κέντρα “φιλοξενίας” της πιο μαύρης εποχής της
σύγχρονης ιστορίας μας. Εκεί που τα βασανιστήρια ξεπέρασαν ακόμα και την “επαγγελματική”
τους διάσταση: “Να τους ‘σπάσετε’ με τον
πιο επώδυνο τρόπο, να υποφέρουν αλλά να μην πεθαίνουν”…
Οι ιστορικές πληροφορίες για την περίοδο κατοχής, αντίστασης, των Δεκεμβριανών, έως και το πραξικόπημα της 21ης Απρίλη, είναι πλέον χαρτογραφημένες και διαθέσιμες σε βιβλιογραφία, στο διαδίκτυο καθώς και στα Α.Σ.Κ.Ι. (Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας). Αντίστοιχες περιηγήσεις στο κέντρο της Αθήνας, έχω παρακολουθήσει κατά καιρούς με τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη και ομολογουμένως ήταν μια εξαιρετική εμπειρία και μπράβο σ’ όσους συνέλαβαν την ιδέα αυτής της βιωματικής καταγραφής της σύγχρονης ιστορίας μας. Παρεμπιπτόντως, στο μνημειώδες βιβλίο του Μενέλαου “ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ 1944”, περιγράφεται η αληθινή εικόνα της απελευθερωμένης Ελλάδας και οι πολιτικές ευθύνες όλων των πλευρών για τη μάχη της Αθήνας.
Αυτά για όσους γκρινιάζουν πως οι ιστορικές πηγές είναι ανύπαρκτες και πως η σύγχρονη ιστορία παραμένει μια σκοτεινή και ανεξερεύνητη περίοδος, που ίσως την καταγράψει ο ιστορικός του μέλλοντος. Το παράδοξο είναι πως η νεώτερη γενιά ηρώων που έγραψαν με το αίμα και τους αγώνες τους αυτές τις σελίδες, είναι εν ζωή, κυκλοφορούν ανάμεσά μας στο ανώνυμο πλήθος, δεν προβάλλονται από μέσα μαζικής επικοινωνίας και φυσικά η εμπειρία και η γνώση τους μένουν ανεκμετάλλευτες. Αφήνοντας έτσι χώρο και χρόνο στους σύγχρονους “συνταγματάρχες” να εφαρμόζουν νέες μεθόδους καταστολής, βίας, στέρησης ελευθερίας και κατάλυσης των εργασιακών δικαιωμάτων.
Ήταν μια ευχάριστη έκπληξη για μένα χτες το πρωί, όταν ανάμεσα στην παρέα των περιπατητών, διέκρινα και σημερινούς υπουργούς. Δίχως τυμπανοκρουσίες και σωματοφύλακες, ήρεμα κι απλά, με την ταπεινότητα και την κατάνυξη που απαιτούσε η περίσταση, συνομιλήσαμε και συγκινηθήκαμε όλοι αντάμα. Ανάμεσά τους,
η Νάντια Βαλαβάνη. Μας διηγήθηκε την προσωπική της εμπειρία απ’ τη “φιλοξενία” της στο Μπογιάτι, κάνοντας αναφορά στους συγκρατούμενους, στα μεσαιωνικά βασανιστήρια, στις στιγμές απόγνωσης που έζησαν, στα κωδικοποιημένα χτυπήματα πάνω στους τοίχους. “Ένας χτύπος για το “Α“, δύο για το “Β”… Ολόκληρα ποιήματα του Ρίτσου διαδίδαμε μ’ αυτόν τον τρόπο. Είχαμε εξασκηθεί τόσο, που δεν χρειαζόταν να “χτυπήσουμε” ολόκληρη την λέξη. Απ’ τα πρώτα γράμματα, καταλαβαίναμε την υπόλοιπη φράση”…
Μίλησαν κι άλλοι. Ένας χείμαρρος από οδυνηρές μαρτυρίες. Εικονικές εκτελέσεις, πισθάγκωνα κρεμάσματα, ηλεκτροσόκ, θάψιμο ζωντανών σε ανοιγμένους τάφους, καψίματα με τσιγάρα, φάλαγγες, στέρηση ύπνου, φαγητού και νερού, απομόνωση, θηριώδεις ξυλοδαρμοί. Το Μπογιάτι άλλωστε, όπως μας είπαν, ήταν η “μεταπτυχιακή” των φυλακισμένων. Στο ΕΑΤ-ΕΣΑ έκανες τις “σπουδές” σου και έβγαινες ζωντανός. Οι βασανιστές ήταν επαγγελματίες. Με τεχνογνωσία και εργαλεία βασανισμού, προερχόμενα από Αμερική. Για τους σκληροπυρηνικούς και αμετανόητους όμως, υπήρχε πάντα η απειλή “Θα σε στείλουμε στο Μπογιάτι κι εκεί θα σπάσεις”. Κάποιοι δεν βγήκαν ποτέ ζωντανοί απ’ το κολαστήριο αυτό. Αλλά δεν έσπασαν. Ένας απ’ αυτούς, ο Αλέκος Παναγούλης.
Ανάμεσα στα πολυάριθμα συναισθήματα που ένιωσα, ήταν και η ανακούφιση πως αυτοί που έχουν τη μοίρα μας στα χέρια τους, μπορεί να μην θεωρούνται ικανοί διαπραγματευτές ή οικονομολάγνοι (όπως τους θέλουν κάποιοι). Αλλά είναι έντιμοι με την ιστορία τους, γνήσιοι αγωνιστές και άνθρωποι με τα πόδια τους ριζωμένα στη γη. Χτες γνώρισα την συγγραφέα, την αγωνίστρια και την γυναίκα Νάντια Βαλαβάνη. Με την ιδιαίτερη και στεντόρεια φωνή της, κρατώντας ένα ματσάκι αγριολούλουδα απ’ τον τόπο του μαρτυρίου, όρθωσε το ανάστημά της και μας έδωσε μαθήματα ιστορίας και αληθινού πατριωτισμού.
Αυτό που πάντα μ’ έτρωγε παρακολουθώντας τόσα χρόνια τους ξιπασμένους ψωμόλυσσες με τις ξεχειλωμένες κοιλιές και τα λιγδιασμένα σβέρκα στα έδρανα, ήταν κάτι ερωτήματα τύπου:
“Μα δεν υπάρχουν απλοί-καθημερινοί άνθρωποι να μας εκπροσωπούν στη Βουλή; Δεν υπάρχουν μορφωμένοι επιστήμονες; Δεν υπάρχουν καλλιεργημένοι άνθρωποι που να μιλούν σωστά ελληνικά, με κατανοητές έννοιες και με συναισθηματική χροιά στο λόγο τους; Δεν υπάρχουν ταπεινοί, πατριώτες, φιλότιμοι κι εργατικοί άνθρωποι;“
Χαίρομαι όταν ανακαλύπτω πως χρονίζοντα και ισοπεδωτικά αξιώματα, τύπου “Όλοι τα ίδια χάλια είναι!”, καταρρίπτονται πανηγυρικά.
Ήρωες και ατόφιοι άνθρωποι υπάρχουν, φτάνει να υπάρχει και η προσωπική μας διάθεση να τους ανακαλύψουμε και να τους εμπιστευτούμε.
Όχι μέσα απ’ το παραμορφωτικό γυαλί μιας οθόνης. Αλλά έξω στους δρόμους, εκεί που έχει γραφεί η ιστορία μας και περιμένει ακόμα τους θιασώτες της να την ανακαλύψουν, να την εκτιμήσουν και να τη συνεχίσουν.
Για την ιστορία: Μαρτυρίες τους μοιράστηκαν μαζί μας με υποδειγματική ψυχραιμία, ο Παύλος Κλαυδιανός και ο Νίκος Κιάος, μέλη του “Ρήγα Φεραίου”. Έγινε ιδιαίτερη αναφορά στον μεγάλο απόντα Χρήστο Ρεκλείτη και στην Μαρία Καλλέργη.
 |
Παράνομη φωτογραφία της Μαρίας Καλλέργη απ' τη φυλακή.
Αρχείο των Α.Σ.Κ.Ι. |
Απ’ όλες τις γυναίκες της Αντιστάσεως μόνο ή Μαρία Καλλέργη είχε την εξαιρετική "τύχη" να φιλοξενηθεί στο στρατόπεδο του Διονύσου. Κρυβόταν απ’ την πρώτη μέρα της δικτατορίας και δούλευε για το Πατριωτικό Μέτωπο. Την είχαν επισημάνει όμως, σε μια περιοχή της Αθήνας. Και στις 16.12.1967, μετά από τρίωρη παρακολούθηση, τη συνέλαβαν, μαζί με τον Σωτήρη Θεοδώρου, που οι ασφαλίτες νόμιζαν προς στιγμήν πως ήταν ο επικηρυγμένος Σωτήρης Αναστασιάδης. Τους θεώρησαν πολύ σημαντικά πρόσωπα και τους μετέφεραν αρχικά στην ΚΥΠ, δίπλα στην Ασφάλεια της οδού Μπουμπουλίνας. Οι πανταχού παρόντες ασφαλίτες, ο Μπάμπαλης και ο Μάλλιος, έφθασαν αμέσως εκεί. Στις 10 π.μ. μετέφεραν την Μ. Καλλέργη στο γραφείο του κ. Λάμπρου, στο κτίριο της Ασφαλείας, ο οποίος μόλις την είδε, αναφώνησε: "Μαρία, παιδί μου, πώς σ’ έκαναν έτσι χωρίς τις διαταγές μου;" Και… ο ευσυγκίνητος κύριος Λάμπρου, με στοργική φωνή, συνέχισε: "Πέστα μας όμως όλα, γιατί διαφορετικά θα πας στον Διόνυσο". Πραγματικά, στις 12 μμ, ο Γκραβαρίτης την μετέφερε στον Διόνυσο, όπου παρέμεινε 40 ολόκληρες μέρες, μέσα στο χειμώνα. Για ένα μήνα τη βασάνιζαν μέχρις εξαντλήσεως. Μετά την άφησαν 10 μέρες να συνέλθει λιγάκι, πριν τη μεταφέρουν στην Ασφάλεια. "Όλοι με βασάνιζαν χωρίς έλεος, μα περισσότερο απ’ όλους ο Μπούφας και ο Κουμμουνιστοφάγος Μαυρομμάτης", λέει ή Μαρία Καλλέργη. Κάθε στιγμή μέρα και νύχτα δεν ήξερες τι θα σκαρφιστούν να σου κάνουν. Όλο αυτό το διάστημα οι δικοί μου δεν ήξεραν πού βρίσκομαι. Ο ευγενέστατος κ. Λάμπρου τους είχε πει: "Την σκότωσαν οι δικοί της". Και η Μαρία Καλλέργη συνεχίζει: "Στον Διόνυσο, οι κρατούμενοι στο στρατόπεδο έτρωγαν μέρα παρά μέρα. Αυτό όμως ήταν το λιγότερο. Το σβήσιμο των τσιγάρων πάνω στο κορμί των κρατουμένων ήταν κάτι το φοβερά συνηθισμένο. Επίσης ή φάλαγγα γινόταν μ’ οτιδήποτε. Ακόμα και με λοστούς των έξη εκατοστών. Στα καλά καθούμενα σού έβγαζαν τα ρούχα και σε βουτούσαν στο νερό. Υπήρχε απ’ έξω κάτι σαν στέρνα, σαν συντριβάνι. Όταν έφυγα από κει, ήμουν κατάμαυρη απ’ το ξύλο, σχεδόν αγνώριστη. Ο Γκραβαρίτης, ο Καραπαναγιώτης κι ο Μπάμπαλης ανέβαιναν κάθε δυο -τρεις μέρες. Καμιά φορά κι ο Λάμπρου. Μια φορά ανέβηκε και ο διοικητής Ασφαλείας Προαστίων. Στο διάστημα που ήμουν στον Διόνυσο δεν είδα κανέναν άλλο κρατούμενο. Πριν πάω εγώ ήταν ο Αριστείδης Μανώλακας και τις τελευταίες μέρες που επρόκειτο να με πάρουν ήρθε ο Κάππος. Παρ’ όλο που δεν ήταν κανένας άκουγα καμιά φορά διαταγές και πυροβολισμούς σαν να εκτελούσαν κάποιον. Οι εικονικές αυτές εκτελέσεις έδιναν και έπαιρναν. Ξημερώματα σου έδεναν τα μάτια και σε πήγαιναν σ’ ένα τοίχο. Οι άλλοι περίμεναν τάχα να σ’ εκτελέσουν. Δίνανε και διαταγές με όλους τους κανόνες… Ήταν κάτι ασύλληπτα τρομακτικό".
Στις στρατιωτικές φυλακές Μπογιατίου, ο Διοικητής του “Στρατοπέδου Παπαβασιλόπουλου”, μας καλωσόρισε με σεβασμό και φιλόξενη διάθεση. Ο Στάθης Παναγούλης διηγήθηκε πως αν και συγκρατούμενος με τον αδερφό του Αλέκο για ενάμιση χρόνο, δεν ειδωθήκανε ούτε μια φορά. Λίγο πριν τελειώσει την ομιλία του, αποσύρθηκε βουρκωμένος.
Ο Θόδωρος Τζιαντζής, εκ μέρους του Συνδέσμου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών, ο Βασίλης Δεδότσης μας διηγήθηκε την σπαρακτική εμπειρία του Κώστα Κάππου, όταν του προκαλούσαν εξάρθρωση κρεμώντας σακιά τσιμέντου 50 κιλών στο κάθε χέρι και του έκαιγαν την κοιλιά με ασβέστη.
Ο Θανάσης Αποστολάς, κατηγορούμενος για οργάνωση του ΚΚΕ στο στρατό, υπήρξε ο τελευταίος πολιτικός κρατούμενος και απελευθερώθηκε δύο μέρες μετά την πτώση της χούντας.
