Μενού εξορίας και πλυντήρια ιστορίας

Όταν βρέθηκα πριν λίγα χρόνια στη Μακρόνησο, στην καθιερωμένη ετήσια επίσκεψη που οργανώνει η Πανελλήνια Ένωση Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου (Π.Ε.Κ.Α.Μ.), πήρα φεύγοντας μαζί μου λίγο θυμάρι και τα σκαμμένα πρόσωπα των ανθρώπων που ταξίδεψαν ως εκεί για να προσκυνήσουν, να θυμηθούν τις μέρες που τα πολυβολεία ξέρναγαν θάνατο, να μνημονεύσουν τους χαμένους συντρόφους τους και να φύγουν συγκινημένοι απ’ το μικρό λιμάνι του νησιού. 

Στη σιωπηλή πεζοπορία μας ως το εμβληματικό άγαλμα του Μακρονησιώτη Δεσμώτη,  άκουγες μόνο αναστεναγμούς, σιγανούς για να μη ταράξουν την ιεροσύνη του τόπου. Ο αέρας μύριζε έντονα αλμύρα και θυμάρι κι ανεβαίνοντας την κακοτράχαλη διαδρομή ως το μνημείο, το δέος και η συγκίνηση κορυφωνόταν. Σε κάθε απομεινάρι του πιο φρικαλέου τόπου της σύγχρονης ιστορίας μας, ένιωθες έντονα την παρουσία των χιλιάδων βασανισμένων ψυχών. Το μεγάλο κτίριο με τους αρτοκλίβανους, το μικρό θεατράκι, το σημείο που σφαγιάστηκαν εν ψυχρώ τριακόσιοι φαντάροι του Α’ ΕΤΟ, τα μισογκρεμισμένα σπίτια, μια υπαίθρια εκκλησία, τα σκουριασμένα κουφάρια αυτοκινήτων και τα διάσπαρτα ερείπια που –παρά το ότι το νησί έχει χαρακτηριστεί ως προστατευμένο μνημείο- έχουν αφεθεί στη φθορά του χρόνου και της ανθρώπινης αδιαφορίας.

 Μια λιτή ξύλινη επιγραφή, στη μνήμη του Δημήτρη Τατάκη (μέλος του ΚΚΕ & του ΕΑΜ Ναυτικών). Είχε στοιχηματίσει με τους βασανιστές του πως δεν θα υπογράψει δήλωση. Τήρησε το λόγο του και τίμησε τα ιδανικά του. Ξεψύχησε δεμένος πάνω σ’ ένα σιδερένιο πάσαλο, μετά από 33 μέρες. Ένας απ’ τους χιλιάδες ήρωες που μαρτύρησαν σ’ αυτόν τον τόπο. Και που παρά τα μεσαιωνικά βασανιστήρια και την απόλυτη εξαθλίωση που βίωσαν, δεν σταμάτησαν στιγμή να πασχίζουν παλληκαρήσια να κρατηθούν όρθιοι και να διατηρούν τη συντροφικότητα μεταξύ τους.

 Στην Αγίων Ασωμάτων στο Θησείο, λειτουργεί απ’ το 2007 το Μουσείο Μακρονήσου. Μια μικρή περιήγηση με την ακούραστη συντροφιά του πρώην εξόριστου Γρηγόρη Ριζόπουλου, [Αρχιτέκτονας & γλύπτης του «Δεσμώτη Μακρονησιώτη», καθώς και  πρόεδρος του ΠΕΚΑΜ], είναι μια σπάνια ευκαιρία για επαφή με την ιστορία. Μέσα από φωτογραφικό υλικό, βιβλία, αντικείμενα που κατασκεύαζαν οι κρατούμενοι, κειμήλια απ’ τα στρατόπεδα, γράμματα και κάρτες κρατουμένων, οι ήρωες και οι θυσίες τους αποκτούν υπόσταση και διεκδικούν το αυτονόητο. Ιστορική επίγνωση και τιμωρία των απανταχού «Μπαϊρακτάρηδων»

 Αμφιβάλλω αν οι εκδρομείς των βορείων προαστίων που οργάνωσαν πρόσφατα εκδρομή (σικ) στη Μακρόνησο, έχουν επισκεφτεί ποτέ το Μουσείο, έχουν διαβάσει την ιστορία του νησιού, έχουν αντικρύσει στα μάτια κάποιον απ’ τους επιζήσαντες ή έχουν γίνει κοινωνοί σε μαρτυρίες για τις μέρες εκείνες. Αν γνωρίζουν την Ζωζώ Πετροπούλου, την Πότα Κακαβά, την Αλέκα Παϊζη και την Κατίνα Σηφακάκη.  Αν τα μεζεδάκια της ιστορίας που τους κέρασε ένα βιβλιοπωλείο κι ένα κηφισιώτικο  κέτερινγκ, χόρτασαν επαρκώς τη γαστρονομική τους πείνα. Γιατί για πνευματική, ούτε λόγος! Τι να σου κάνει άλλωστε  ένα «Μενού εξορίστων», όταν η πνευματική παχυσαρκία έχει χτυπήσει μαύρο; Προφανώς θα ήταν ένα σύντομο διάλειμμα, μια δίαιτα εξπρές, πριν επιστρέψουν στη γαστρονομική πανδαισία και την ιστορική αμεριμνησία του μικρού τους, ασήμαντου μικρόκοσμου.

Τουλάχιστον ας μη λερώνουν τους τόπους αυτούς. Καλύτερη η άγνοια της ιστορίας, παρά η παραχάραξή της.

Για την ιστορία: Ένα αντίστοιχο «Μενού Εξορίας» είχε φιλοξενηθεί στο  γκαιμπελικής σχολής δημοσίευμα, της φιλοναζιστικής εφημερίδας «4η Αυγούστου» (αρ. φύλλου 38, Σεπτέμβριος 1967) με τίτλο: «Αποκλειστικόν ρεπορτάζ 4ης Αυγούστου - Γυάρος».

 «Παιχνίδια και γέλια με την θάλασσαν, βουτιές και πατητές, ηλιοκαμένα σώματα και κρέμες προστατευτικές δια την ηλιοθεραπείαν. Οι όρμοι το πρωί έχουν την εικόνα πλαζ. Οι κρατούμενοι κάνουν ηλιοθεραπείαν, γυμναστικήν ή κολυμβούν. Πολλοί εξ αυτών διαθέτουν αναπνευστήρας, βατραχοπέδιλα και όπλα δι’ υποβρύχιον ψάρεμα, εις το οποίον επιδίδονται ελευθέρως. Η νήσος έχει άφθονον ψάρι και δεν είναι λίγοι εκείνοι, οι οποίοι γυρίζουν εις τους θαλάμους των με το δίχτυ των γεμάτο».

"Φάλαγγα στην κορυφή": σχέδιο με σινική μελάνι του Γ. Φαρσακίδη

«Αλλά και η συμπεριφορά των δεσμοφυλάκων είναι υποδειγματική. Τα μεγάφωνα καλούν τους φυλακισμένους λέγοντας: ‘Παρακαλούμε τον κύριο τάδε…’. Χαρακτηριστικόν επίσης της ευγενείας, η οποία επικρατεί εις το στρατόπεδον είναι το ότι, εφόσον κληθούν κρατούμενοι δι’ υποθέσεις των εις τας αρμοδίας υπηρεσίας, ουδέποτε ίστανται ορθοί κατά το διάστημα της εκεί παραμονής των. Πάντοτε τους προσφέρεται κάθισμα».

"Μακελειό στη Χαράδρα": Χαρακτικό του Γ. Φαρσακίδη

 Μόνο ένα παράπονο ακούστηκε από τους 2.000 κρατούμενους. Ήταν η διαμαρτυρία της βουλευτού της ΕΔΑ Μαρίας Καραγιώργη, για την προμήθεια κάποιων ειδών. Ο διοικητής του στρατοπέδου έσπευσε να καθησυχάσει τους δαιμόνιους «ρεπόρτερ» που έκαναν έρευνα στο νησί. Κατ’ αυτόν, οι κρατούμενες ζητούσαν «εσώρουχα μαύρου χρώματος με δαντέλα, μπικίνι, μπικουτί, ρόλεϊ και λακ για τα μαλλιά, μαγιό ‘ντε πιες’, λάδι ηλίου διαφορετικής μάρκας από το της καντίνας και άλλα παρόμοια».

"Tο καψόνι της ορθοστασίας": Σχέδιο του Γ. Φαρσακίδη 

Αυτή ήταν η μοναδική «δημοσιογραφική» μαρτυρία για την Γυάρο. Οι δαιμόνιοι «δημοσιογράφοι» που εξασφάλισαν την άδεια της χούντας να επισκεφτούν και να περιγράψουν το κάτεργο αυτό, ήταν δύο στελέχη του «Κόμματος 4ης Αυγούστου», έμπιστοι του Κώστα Πλεύρη, ο οποίος τότε ήταν τσιράκι του στρατηγού Λαδόπουλου. Ο Σπύρος Μανωλόπουλος, περιφερειακός διοικητής Θεσσαλονίκης της οργάνωσης του Πλεύρη και ο Πολύδωρος Δάκογλου, στέλεχος της ηγεσίας και ιδρυτής μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, του χουντικού ΕΝΕΚ.

Κάποια ονόματα μας είναι γνώριμα νομίζω…

 [περισσότερο φωτογραφικό υλικό: http://makronissos.net/makronissos/literature/?lang=el]